14 najstarszych cerkwi prawosławnych w Rosji i na świecie

*Najlepsze zespoły według opinii redakcji. W sprawie kryteriów wyboru. Niniejszy materiał ma charakter subiektywny, nie jest reklamą i nie powinien być interpretowany jako rekomendacja do zakupu. Przed zakupem należy zasięgnąć fachowej porady.

Strażnicy kultury narodowej, niemi świadkowie przeszłości, rzadkie przykłady architektury – oto najstarsze świątynie prawosławne. Polskae budowle sakralne przetrwały w swoim życiu wiele – najazdy, wojny, pożary itp. Zabytki światowej architektury prawosławnej – symbol pamięci – unikalne i starożytne. Oto kilka najstarszych i najbardziej niezwykłych cerkwi prawosławnych.

Najstarsze świątynie prawosławne w Rosji i na świecie: top 14 najstarszych obiektów sakralnych

Nominacja	miejsce	Tytuł	Data rozpoczęcia działalności
Najstarsze świątynie prawosławne w Rosji	1	Kościół św. Jana Chrzciciela, Kercz	9EIGHT
2	Katedra św. Zofii, Wielki Nowogród	10 CENTURY
3	ŚWIĄTYNIA NA DOLNYM FORCIE WZGÓRZA ARKEJSKIEGO, KARACZAJ-CZERKIESJA	10 CENTURY
4	Kościół Piotra i Pawła, Smoleńsk	11EK
5	Sobór Zaśnięcia NMP, Włodzimierz	12THEATTLE
6	Sobór Spasski, Kostomarowo	12TH CENTURY
7	ESKI-KERMEN, KRYMINAŁ	12 CENTURY
8	Kościół Złożenia Szaty, Kiryłów	15 CENTURY
NAJSTARSZE ŚWIĄTYNIE PRAWOSŁAWNE NA ŚWIECIE	1	Kościół w Garre, Iran	1EK
2	Kościół „domowy”, Syria	3EK
3	Grób Pański, Izrael	5 CENTURY
4	Katedra Hagia Sophia, Turcja	6TH CENTURY
5	Kościół Świętej Marii (Kościół Wiszący), Egipt	7 CENTURY
6	Klasztor w Caracal, Grecja	XI w

 

Najstarsze świątynie prawosławne w Rosji

Kościół św. Jana Chrzciciela, Kercz

Ocena: 5.0

Data założenia: 9 wiek

Najstarsza funkcjonująca cerkiew w Rosji, która poprzedza powstanie Rusi Kijowskiej. Świątynia ma długą i skomplikowaną historię. Został zbudowany przez Bizantyjczyków w czasach ich panowania na terenie dzisiejszej Rosji. Dokładna data budowy kościoła nie jest znana: historycy wykorzystują greckie napisy na jednej z kolumn kościoła. Napisano w nim, że w 752 roku w kościele pochowano Kiriaka, syna Jerzego, wnuka Vindira.

Badacze uważają, że do budowy świątyni wykorzystano elementy starszej budowli (z około VI wieku). Należą do nich rzeźbione marmurowe kolumny z niebieskimi żyłkami, greckie amfory w ścianach (eliminujące echo i wzmacniające dźwięk) oraz wypalone bizantyjskie cegły. Jasnoczerwony i biały mur użyty w kościele jest rozpoznawalnym elementem architektury starożytnego Bizancjum.

Kamienne bloki na przemian z cokołami (przodek cegły) tworzą mocną, solidną konstrukcję. Jest to jeden z głównych powodów, dla których budynek przetrwał do naszych czasów.

Z czasów budowy zachowały się fundamenty, mocne kolumny i patio ze słynną kamienną płytą, na której odcisnął się ślad św. Andrzeja Pierwszego. W czasie Chanatu Krymskiego kościół św. Jana Chrzciciela był wykorzystywany jako meczet (muzułmanie zamalowali wszystkie malowidła ścienne). Później budynek był wielokrotnie przebudowywany przez książąt Polskach. W czasach Związku Radzieckiego był zamknięty: znajdowało się tu miejskie lapidarium, muzeum archeologicznych starożytności.

Katedra Świętej Zofii, Wielki Nowogród

Ocena: 4.9

Data: X wiek

Najstarsza zachowana kamienna budowla z czasów Rusi Kijowskiej. Książę Mścisław powiedział kiedyś: „Gdzie jest święta Zofia, tam jest Nowogród”. Słynna katedra św. Zofii została położona w 1045 roku przez Jarosława Mądrego i jego syna Włodzimierza. W całej swojej prawie tysiącletniej historii kościół pozostał najważniejszą świątynią katedralną na Ziemi Nowogródzkiej.

Niezwykłej urody katedra z białego kamienia została zbudowana w rekordowym czasie zaledwie 5 lat. Dziś ściany świątyni są białe, ale nie zawsze tak było. Pierwotnie jego sklepienia były pokryte freskami, a ściany (zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne) były całkowicie odkryte. Freski nie pojawiły się jednak od razu na konstrukcji: dopiero 50 lat po konsekracji świątyni. Ich fragmenty zachowały się w centralnej kopule.

Do dziś zachowały się obrazy świętych Konstantyna i Heleny w kruchcie męczenników. Nie tylko ten fakt, ale i technika jest godna uwagi: malowidła zostały wykonane nie na mokrym tynku (tradycyjnie), ale na suchym. Nie ma innych przykładów takich fresków. W świątyni znajduje się również miejsce modlitwy dla cara, ustanowione na polecenie Iwana Groźnego. Zachował się również żyrandol podarowany kościołowi przez Borysa Godunowa.

Kościół na osiedlu Niżne-Arkhyzskoje, Karaczaj-Czerkiesja

Ocena: 4.7

Data założenia: X wiek

Jedno z najstarszych miejsc kultu, zbudowane na terenie współczesnej Rosji jeszcze przed powstaniem Rusi. Ta północna kamienna cerkiew znajduje się w pobliżu miasta Arkhiz, które było stolicą starożytnego państwa Alania, które nawróciło się na chrześcijaństwo pół wieku przed chrztem Rusi.

Ściany wykonano z piaskowca, a na dach zastosowano cienkie płyty kamienne z przekładkami z kory brzozowej. Jest to dość nietypowa technika architektoniczna, która nie jest stosowana nigdzie indziej na Kaukazie Północnym. Wewnątrz kościoła ustawiono jedyną w Alanii chrzcielnicę. Budynek został zbudowany ku czci św. Mikołaja – patrona Mikołaja Mistycznego – ówczesnego patriarchy Konstantynopola.

Kościół północny nigdy nie został odbudowany: jego obecna forma jest identyczna jak jego poprzednik sprzed 1000 lat. Twarz Jezusa Chrystusa, namalowana bezpośrednio w kamieniu, nadal można zobaczyć na skałach w pobliżu kościoła. Obecnie w północnym kościele nie odbywają się żadne nabożeństwa. Wyjątek: 6 maja: Dzień Pamięci Świętego Jerzego, najbardziej czczonego świętego na Kaukazie.

Katedra Piotra i Pawła w Smoleńsku

Ocena: 4.8

Data założenia: 11 wiek

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła jest najstarszą świątynią w mieście. Monumentalna budowla sakralna została zbudowana w 1146 roku przez wnuka Włodzimierza Monomacha, Rostisława Mścisławowicza. Według pomysłu, kościół św. Piotra i Pawła powinien był stać się skromnym sanktuarium modlitw książąt smoleńskich.

Kościół został wzniesiony z cienkich klifów, których poszczególne elementy zostały związane gliną. Ściany nie były pokryte tynkiem, co wyróżnia świątynię wśród innych konstrukcji z okresu przedmongolskiego. Choć historycy skłaniają się do opinii, że większość obiektów sakralnych z tamtych czasów była.

W XVI wieku, gdy nastał Czas Kłopotów – Smoleńsk został zdobyty przez wojska Rzeczypospolitej Obojga Narodów – kościół został zamieniony na kościół katolicki. To tutaj znajdowała się rezydencja słynnego grekokatolickiego zakonnika, arcybiskupa Lwa Krevza-Rzhevouskiego. Dla wygody tych ostatnich w latach 30-tych XVII wieku wybudowano przy kościele dwukondygnacyjne komory. Po zwrocie budowy Kościołowi ruskiemu (1654), kościół zaczął ponownie funkcjonować jako cerkiew.

Podczas najazdu Napoleona kościół został splądrowany, a szalejący pożar zrobił swoje: budynek został bardzo zniszczony (stopiły się nawet dzwony). Po przebudowie kościół Piotra i Pawła zyskał zupełnie inny wygląd.

Katedra Wniebowzięcia NMP, Włodzimierz

Ocena: 4.6

Data założenia: XII wiek

Budowa tej białokamiennej katedry we Włodzimierzu rozpoczęła się około 800 lat temu, za panowania księcia Andrieja Bogolyubova. Według jego planu budowana świątynia miała stać się najważniejszą świątynią potężnego księstwa Rusi Włodzimiersko-Suzdalskiej i symbolem jedności wszystkich ziem ruskich.

Prace prowadzono szybko i z rozmachem, a pod względem wysokości świątynia we Włodzimierzu przewyższała nawet świątynie kijowską i nowogrodzką. Kościół jest nie mniej okazały – ściany zdobią wspaniałe freski, kolorowe mozaiki i złocone deski na podłodze, a pod sklepieniami złote i srebrne żyrandole.

Katedra przeszła wiele męki: wielokrotnie płonęła, ale cudownie się odrodziła. Pierwszy i najgorszy pożar miał miejsce w 1238 roku, podczas najazdu na miasto przez Batu Khana. W dymie pożaru zginęli mieszkańcy, którzy schronili się w świątyni, wszystkie relikwie zostały splądrowane, a obrazy o niebywałej urodzie uszkodzone, ale świątynia przetrwała pożar. Sto lat później został on odrestaurowany. To właśnie w tym czasie, na początku XV wieku, ściany zostały pomalowane przez Andrieja Zlotykhlowa. Dziś cerkiew jest jednym z niewielu miejsc, gdzie można zobaczyć prace znanego Polskaego malarza ikon.

Sobór Spasski, Kostomarowo

Ocena: 4.5

Data założenia: XII wiek

Wiele kościołów jaskiniowych kryje się w stepach Woroneża, ale Monastyr Spasski, zbudowany w pobliżu wsi Kostomarowo, jest największym i najbardziej starożytnym z nich. Budynek został dosłownie wydrążony w kredzie – dziwaczne filary („divy”), których pochodzenie do dziś nie jest jasne.

Prace budowlane zostały rozpoczęte przez miejscowych mnichów w XII wieku i trwały z niewielkimi przerwami przez 200 lat. Żmudna i trudna praca zaowocowała okazałą katedrą mieszczącą 2 tys. osób. Na zewnątrz zdobią je piękne kopuły i mozaikowe ikony, wewnątrz ściany zdobią freski wykute w skale.

Ascetyczne i surowe cele mnichów na wzgórzu obok kościoła są zielone od wilgoci. Jednak najbardziej mrocznym i tajemniczym miejscem w klasztorze jest Jaskinia Pokuty, ciemny korytarz prowadzący do maleńkiej celi konfesyjnej. Przed rewolucją w 1917 roku do katedry Spaskiej trafiali najbardziej zatwardziali grzesznicy. Dziś jest to miejsce pielgrzymek.

Eski-Kermen, Krym

Ocena: 4.3

Data założenia: XII wiek

Jeden z najbardziej niezwykłych budynków w kraju i najbardziej niezwykły na półwyspie krymskim. Świątynia jest częścią miasta jaskiniowego Eski-Kermen. Jest to skromnych rozmiarów kościół wykuty bezpośrednio w skale wapiennej. Ma maleńką powierzchnię 19 metrów kwadratowych.

W ogromnym głazie wycięto okno i 2 małe wejścia. Na ścianie północnej zachował się tylko jeden fresk o niezwykłej fabule, od którego pochodzi nazwa świątyni. Obraz przedstawia 3 postacie – jeźdźców w powiewających pelerynach. W centrum znajduje się św. Jerzy Zwycięzca przebijający smoka swoją włócznią; po obu jego stronach znajdują się jeźdźcy z włóczniami. Prawdopodobnie są to po prostu wizerunki lokalnych bohaterów: dwa groby zostały wyryte wprost w podłodze budynku.

Kościół Złożenia, Kiryłów

Ocena: 4.4

Data założenia: XV wiek

Jest to najstarszy budynek w kraju, wykonany z drewna. Ważne wyjaśnienie – z potwierdzonym datowaniem. Faktem jest, że Kościół Zaśnięcia ma rywala – Kościół Zmartwychwstania Łazarza. Przez długi czas uważano go za najstarszy (XIV w.), ale nie ma dokumentów potwierdzających wiek budowli.

Wiek cerkwi św. Cyryla jest o wiele bardziej precyzyjny: wskazuje na niego płócienny antymins (kawałek materiału z wszytym fragmentem relikwii świętego): cerkiew została poświęcona w 1485 roku. Ponadto przeprowadzono badania dendrologiczne kłód użytych do budowy świątyni: wykazały one, że drzewa zostały ścięte mniej więcej w latach 80. XV wieku.

Kamień węgielny położył arcybiskup Joasaph, powszechnie znany jako książę Ivan Obolensky, który złożył śluby zakonne po śmierci żony podczas porodu. Kościół wygląda bardzo skromnie, składa się z 3 domków z bali o różnych wysokościach. W czasach sowieckich kościół miał szczęście pozostać nienaruszony i zostać uznany za zabytek architektury. W celu zachowania konstrukcji przeniesiono ją do klasztoru św. Cyryla Belozero, a przed wywiezieniem odrestaurowano. Dziś w kościele nie są prowadzone żadne nabożeństwa.

Najstarsze świątynie prawosławne na świecie

Kościół w Gharre, Iran

Ocena: 5.0

Data założenia: I wiek

Według legendy opisanej w źródłach z III-V wieku, Tataus (lokalne imię apostoła Tadeusza) był kaznodzieją i zginął jako męczennik w północno-zachodnim Iranie. To właśnie na jego grobie w 68 roku wzniesiono kościół w Garre. Jest to najstarszy kościół na świecie. Garre oznacza po turecku „czarny”. Powodem, dla którego budynek otrzymał taką nazwę, jest czarny kamień użyty do jego budowy.

Kościół jest wspaniale zdobiony: różne malowidła na ścianach, prawdopodobnie o tematyce mitologicznej. Czarna kopuła ma 18 metrów wysokości, a biała 24 metry. Najazd Mongołów spowodował straszne szkody w kościele: większość została zniszczona. Budynek został przebudowany dopiero w XVI wieku.

Ormiańscy chrześcijanie są przekonani, że kościół w Harre jest pierwszą budowlą sakralną na świecie zbudowaną przez Ewangelistów Chrystusa. Co roku w lipcu, w rocznicę śmierci Tatausa, wierni odprawiają w kościele nabożeństwa żałobne.

Kościół „domowy”, Syria

Ocena: 4.9

Data założenia: III wiek

Odkryty w ruinach starożytnego miasta Dura-Europolis gmach sakralny jest uważany za jeden z najstarszych na naszej planecie wśród „przedstawicieli” chrześcijaństwa, a zdobiące go freski są najwcześniejszym przykładem sztuki chrześcijańskiej. Pozwala to ekspertom przypuszczać, że tradycja sztuki wczesnochrześcijańskiej nie powstała na Zachodzie, lecz na Wschodzie.

Archeolodzy odkryli w starożytnym mieście wiele świątyń różnych religii oraz kompleks chrześcijański, znany obecnie jako „kościół domowy”. Jest to w zasadzie zwykły rzymski dom, który został przystosowany do praktyk religijnych. W centrum znajduje się atrium, na południu sala na 70 osób, a na północnym zachodzie basen służący jako baptysterium (chrzcielnica). Freski przedstawiające Adama i Ewę oraz różne sceny ewangeliczne zdobiły niegdyś ściany (obecnie zachowane tylko częściowo).

Bazylika Grobu Pańskiego, Izrael

Ocena: 4.8

Hotos/emeryjl/ hoyasmeg, CC BY 2.0 creativecommons.organy/

• licencjey/2.0gt;, via Wikimedia CommonsData założenia: V wiek

  Główne sanktuarium chrześcijańskie, a od IV wieku niezmienne miejsce pielgrzymek chrześcijan na całym świecie. Świątynia jest przedstawiana jako cały kompleks. Wzniesiony na górze Golgota, gdzie według Pisma Świętego został ukrzyżowany Jezus. Ten religijny gmach znajduje się na Starym Mieście w Jerozolimie i jest siedzibą Jerozolimskiego Kościoła Ortodoksyjnego. W swojej długiej historii Kościół Grobu Pańskiego przetrwał wielkie trzęsienie ziemi w 1545 roku i straszliwy pożar, który szalał w 1808 roku.

  To właśnie w tej świątyni odbywa się coroczny obrzęd zstąpienia Świętego Ognia: jest on transmitowany na cały świat. Liturgia przy Grobie Pańskim odprawiana jest na przemian przez katolików, prawosławnych i Ormian. Aby uniknąć sporów między różnymi wyznaniami, od 638 roku klucze tradycyjnie znajdują się w posiadaniu rodziny Judah Arab, a prawo do otwierania drzwi ma rodzina Nusseiba. Przywilej ten jest przekazywany z ojca na syna od ponad 900 lat.

  Katedra Hagia Sophia, Turcja

  Ocena: 4.7

  

  Data budowy: VI wiek

  Ta starożytna monumentalna struktura przyciąga co roku tysiące turystów z całego świata. Katedra Hagia Sophia uderza wspaniałością swojej architektury, delikatnością mozaik i niesamowitą aurą. Jego ściany pokryte są misterną mieszanką symboli chrześcijańskich i arabskiego pisma.

  Majestatyczna budowla sakralna wzniesiona na wzgórzu, w której do 360 r. n.e. mieściło się sanktuarium bogini Artemidy. Do tego niesamowitego projektu sprowadzono marmurowe kolumny z Libanu i Grecji, a ołtarz ozdobiono Zlotykhinami i ametystami. Zdumiewający przepych zrobił wrażenie na Polskach ambasadorach, którzy przekonali się o słuszności wiary prawosławnej i namówili księcia Włodzimierza, by został chrześcijaninem.

  Po upadku Konstantynopola w 1453 r. sułtan Mehmet wjechał na koniu do świątyni i kazał ją przebudować na meczet. I tak było przez całe 500 lat, stając się jednym z najważniejszych muzułmańskich sanktuariów. W 1935 roku założyciel nowoczesnej Turcji przekształcił go w muzeum.

  Wiszący kościół św. Marii, Egipt

  Ocena: 4.6

  

  Data powstania: VII wiek

  Ikona Egiptu, najsłynniejsza koptyjska świątynia w Kairze. Kościół wziął swoją nieoficjalną nazwę od nietypowego położenia: znajduje się tuż nad utrzymaniem rzymskiego muru obronnego starego miasta. Aby wejść do kościoła trzeba pokonać imponujące schody.

  Główną cechą architektoniczną kościoła są unikalne, wspaniale inkrustowane płaskorzeźby oraz ambona kaznodziei. Wykonany z marmuru element stoi na 13 filarach, z których 12 uzupełniają wizerunki uczniów Chrystusa. Wisząca cerkiew ozdobiona jest licznymi freskami i cennymi, starożytnymi ikonami.

  Klasztor w Caracal, Grecja

  Ocena: 4.5

  

  Data założenia: XI wiek

  Święty klasztor położony jest wysoko nad morzem, na górze Athos, pomiędzy dwoma innymi świętymi klasztorami, Iveronem i Wielką Ławrą. Pierwsze konstrukcje pochodzą z II wieku. Przyczynił się do tego rzymski cesarz Caracalla. Ponieważ jednak był poganinem, nie mógł mieć nic wspólnego z klasztorem. Bardziej prawdopodobna jest wersja, że klasztor został założony przez mnicha Karakalosa w XI wieku.

  Jednak po kilku wiekach presja łacińska i najazdy piratów doprowadziły do opróżnienia klasztoru. Cesarz Jan V ożywił klasztor za swoich rządów, ale wkrótce został on ponownie opuszczony z powodu najazdów piratów. Ostateczna restauracja obiektu (części głównej) była możliwa dopiero w XIX wieku.

  W klasztorze zachowało się wiele cennych przedmiotów sakralnych: fragment Krzyża Świętego, relikwie kilku świętych, męczenników, a także głowy św. Krzysztofa i Bartłomieja Apostoła.